Liệt dây thần kinh số 7 hay còn gọi là liệt mặt, là tình trạng rối loạn vận động cơ mặt, thường xuất hiện đột ngột với các biểu hiện như méo miệng, sụp mí, khó nhắm mắt và giảm khả năng biểu cảm. Việc hiểu rõ nguyên nhân gây liệt dây thần kinh số 7 đóng vai trò quan trọng trong chẩn đoán chính xác, điều trị hiệu quả và phòng ngừa các biến chứng về sau.
Tổng quan về liệt dây thần kinh số 7
Dây thần kinh số 7 hay dây thần kinh mặt, chịu trách nhiệm điều khiển các cơ vận động mặt, tiết nước bọt, nước mắt và cảm giác vị giác ở 2/3 trước lưỡi. Khi dây thần kinh này bị tổn thương, người bệnh có thể gặp các triệu chứng như yếu cơ mặt, khó nói, ăn uống khó khăn hoặc mất cân đối khuôn mặt.
Có hai loại chính: liệt dây thần kinh số 7 trung ương (do tổn thương não) và liệt ngoại biên (do tổn thương dây thần kinh từ cầu não trở ra). Mỗi loại có nguyên nhân và biểu hiện khác nhau, đòi hỏi cách tiếp cận riêng.
Các loại liệt dây thần kinh số 7
Liệt dây thần kinh số 7 trung ương
Liệt trung ương xảy ra khi tổn thương nằm ở vùng não, chẳng hạn như đột quỵ, u não hoặc áp xe não. Triệu chứng thường chỉ ảnh hưởng đến 1/4 dưới của nửa mặt đối diện với tổn thương, kèm theo liệt nửa người. Các chức năng như tiết nước mắt, nước bọt hay thính lực thường không bị ảnh hưởng. Nguyên nhân liệt dây thần kinh số 7 dạng trung ương thường liên quan đến các vấn đề nghiêm trọng, đòi hỏi chẩn đoán hình ảnh như MRI hoặc CT để xác định.
Liệt dây thần kinh số 7 ngoại biên (liệt Bell)
Đây là dạng phổ biến hơn, chiếm khoảng 60-75% các ca liệt mặt không rõ nguyên nhân. Liệt Bell ảnh hưởng toàn bộ nửa mặt, gây yếu hoặc liệt hoàn toàn các cơ. Người bệnh có thể gặp khó khăn khi nhắm mắt, cười hoặc thổi má. Nguyên nhân liệt dây thần kinh số 7 ngoại biên thường liên quan đến viêm hoặc sưng dây thần kinh mặt, với nhiều yếu tố nguy cơ được ghi nhận.
Nguyên nhân liệt dây thần kinh số 7
Liệt dây thần kinh số 7 có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau gây ra, bao gồm nhiễm trùng, chấn thương hay các bệnh lý nền. Dưới đây là những nhóm nguyên nhân chính thường gặp:
1. Liệt Bell (liệt mặt vô căn)
Liệt Bell là nguyên nhân thường gặp nhất gây liệt dây thần kinh số 7 ngoại biên. Mặc dù nguyên nhân cụ thể vẫn chưa được xác định rõ, nhưng một số yếu tố sau đây được cho là có liên quan.
Nhiễm virus: Virus như Herpes simplex (HSV-1), Varicella-zoster (thủy đậu, zona), Epstein-Barr, Cytomegalovirus, Rubella, quai bị, cúm hoặc Coxsackievirus có thể gây viêm dây thần kinh mặt.
Rối loạn miễn dịch: Hệ miễn dịch phản ứng quá mức, gây sưng và tổn thương dây thần kinh.
Căng thẳng và suy giảm sức đề kháng: Stress kéo dài hoặc cơ thể yếu có thể kích hoạt tình trạng viêm.
Tiếp xúc với lạnh: Dù chưa có bằng chứng khoa học rõ ràng, gió lạnh hoặc nhiệt độ thấp đôi khi được cho là yếu tố khởi phát.
2. Bệnh lý mạch máu não
Các rối loạn mạch máu não cũng có thể là nguyên nhân gây liệt dây thần kinh số 7 thể trung ương. Những tình trạng này thường liên quan đến.
Đột quỵ: Nhồi máu hoặc xuất huyết vùng thân não có thể ảnh hưởng đến nhân dây thần kinh sọ số 7, gây liệt mặt trung ương. Biểu hiện thường gồm liệt nửa mặt đối bên, kèm yếu tay chân, nói khó, hoặc rối loạn nuốt.
Huyết khối: Cục máu đông làm tắc mạch máu nuôi dây thần kinh mặt, đặc biệt ở đoạn trong xương đá, gây thiếu máu nuôi và tổn thương chức năng. Thường gặp ở người bị tăng huyết áp, đái tháo đường hoặc viêm mạch.
3. Nhiễm trùng gây liệt dây thần kinh số 7
Một số bệnh nhiễm trùng có khả năng ảnh hưởng đến dây thần kinh số 7, góp phần gây ra tình trạng liệt mặt. Các bệnh lý thường gặp có thể kể đến như sau.
Viêm tai giữa hoặc viêm tai xương chũm: Nhiễm trùng lan rộng có thể chèn ép dây thần kinh mặt.
Bệnh Lyme: Do vi khuẩn Borrelia burgdorferi từ ve đốt, gây liệt mặt ở một số trường hợp.
Hội chứng Ramsay Hunt: Virus Varicella-zoster tái hoạt động, gây liệt mặt kèm phát ban ở tai hoặc miệng.
Viêm màng não hoặc lao: Các bệnh lý này có thể ảnh hưởng đến dây thần kinh số 7.
4. Chấn thương và tổn thương vật lý
Chấn thương, dù trực tiếp hay gián tiếp, đều có thể làm tổn thương dây thần kinh số 7 và dẫn đến tình trạng liệt mặt.
Chấn thương sọ não: Gãy xương thái dương hoặc tổn thương vùng đầu có thể chèn ép dây thần kinh.
Tai biến phẫu thuật: Các ca phẫu thuật vùng tai, tuyến mang tai hoặc nền sọ có nguy cơ làm tổn thương dây thần kinh mặt.
Chấn thương khi sinh: Sử dụng kẹp sản khoa có thể gây tổn thương dây thần kinh ở trẻ sơ sinh.
5. Khối u và tổn thương chèn ép
Các khối u nằm trong hoặc ở gần dây thần kinh số 7 có thể chèn ép và gây tổn thương, dẫn đến tình trạng liệt mặt. Một số loại u thường gặp bao gồm.
U dây thần kinh số 7 hoặc số 8 (thính giác): Các khối u như u dây thần kinh thính giác (u dây VIII, còn gọi là u dây thần kinh tiền đình) có thể phát triển tại vùng góc cầu-tiểu não và chèn ép trực tiếp lên dây thần kinh số 7 do vị trí gần kề, gây yếu hoặc liệt mặt.
U tuyến mang tai hoặc u vùng góc cầu-tiểu não: U tuyến mang tai có thể chèn ép hoặc xâm lấn dây thần kinh mặt tại đoạn ngoại biên. Trong khi đó, các khối u ở góc cầu-tiểu não (như u màng não, u thần kinh) ảnh hưởng đến dây thần kinh số 7 ở đoạn trong sọ.
U não: Các khối u nội sọ, tùy theo vị trí (đặc biệt nếu ở thân não hoặc vùng lân cận nhân dây VII), có thể gây tổn thương nhân hoặc đường dẫn truyền dây thần kinh mặt, dẫn đến liệt mặt trung ương hoặc ngoại biên.
Triệu chứng và dấu hiệu nhận biết liệt dây thần kinh số 7
Ngoài méo miệng và khó nhắm mắt, người bệnh có thể gặp các triệu chứng như:
Đau hoặc tê vùng mặt: Cảm giác đau, tê hoặc khó chịu thường xuất hiện ở bên mặt bị ảnh hưởng, nhất là quanh tai hoặc hàm.
Chảy nước mắt hoặc khô mắt: Do mất kiểm soát cơ vòng mi, người bệnh có thể bị chảy nước mắt liên tục hoặc khô mắt do không chớp mắt đầy đủ.
Mất vị giác 2/3 trước lưỡi: Dây thần kinh mặt chi phối vị giác ở phần trước lưỡi, nên tổn thương có thể gây giảm hoặc mất cảm nhận vị.
Nhạy cảm với âm thanh: Trong liệt Bell, tổn thương nhánh chi phối cơ bàn đạp khiến người bệnh thấy âm thanh bên bị liệt trở nên lớn và khó chịu (hyperacusis).
Khó nói, ăn uống hoặc biểu cảm: Cơ mặt yếu khiến việc phát âm, nhai, uống và biểu lộ cảm xúc (như cười, cau mày) trở nên khó khăn hoặc không cân đối.
Khi nào cần đi khám bác sĩ?
Nếu bạn hoặc người thân có dấu hiệu liệt mặt, cần đến bác sĩ ngay, đặc biệt khi:
Liệt mặt khởi phát đột ngột, kèm đau đầu, chóng mặt hoặc liệt nửa người: Có thể là dấu hiệu của đột quỵ, cần can thiệp y tế khẩn cấp.
Có phát ban, đau tai hoặc sốt: Gợi ý hội chứng Ramsay Hunt (do zona thần kinh) hoặc các nhiễm trùng khác ảnh hưởng đến dây thần kinh mặt.
Triệu chứng kéo dài hoặc nặng lên sau vài ngày: Cần được đánh giá kỹ hơn vì có thể không phải là liệt Bell đơn thuần, mà là biểu hiện của bệnh lý nền nghiêm trọng hơn.
Chẩn đoán chính xác nguyên nhân liệt dây thần kinh số 7 cần xét nghiệm máu, chụp MRI/CT hoặc điện cơ (EMG) để đánh giá mức độ tổn thương.
Phòng ngừa và phục hồi liệt dây thần kinh số 7
Bạn có thể áp dụng một số biện pháp sau để giúp phòng ngừa liệt dây thần kinh số 7 hoặc hỗ trợ quá trình phục hồi diễn ra hiệu quả hơn bằng cách:
Giữ ấm cơ thể, đặc biệt là vùng mặt: Tránh để mặt tiếp xúc trực tiếp với gió lạnh, nhất là vào ban đêm hoặc khi ra ngoài trời lạnh.
Tập phục hồi chức năng: Thực hiện các bài tập vật lý trị liệu, xoa bóp mặt và châm cứu theo hướng dẫn của chuyên gia để hỗ trợ phục hồi chức năng dây thần kinh.
Tăng cường hệ miễn dịch: Duy trì chế độ ăn uống lành mạnh, bổ sung vitamin B, C và khoáng chất; tập thể dục đều đặn để tăng sức đề kháng.
Điều trị sớm các bệnh tai – mũi – họng: Viêm tai giữa, viêm xoang, hoặc nhiễm trùng đường hô hấp trên nếu không điều trị kịp thời có thể dẫn đến biến chứng liệt dây thần kinh số 7.
Kết luận
Hiểu đúng nguyên nhân gây liệt dây thần kinh số 7 sẽ giúp phát hiện sớm và điều trị hiệu quả hơn. Mỗi nguyên nhân sẽ cần một hướng xử lý khác nhau, từ uống thuốc đến can thiệp chuyên sâu. Theo bác sĩ Phùng Mạnh Cường, việc thăm khám sớm và điều trị đúng cách có thể tăng khả năng phục hồi đáng kể. Nếu bạn cần tư vấn hoặc hỗ trợ, đừng ngần ngại liên hệ 0932 566 879 để được giải đáp chi tiết.